Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü

Evlilikevlilik, kan ya da çocukçocuk edinme bağlarıyla birbirine bağlı, tek bir ev halkını oluşturan; karı koca, kız ve oğul, anne, baba, nine, dede, kız ve erkek kardeş olarak her biri kendi toplumsal konumu içinde birbirlerini karşılıklı etkileyen; ortak bir kültürKültür yaratan, bu kültürü paylaşan ve sürdüren bireyler grubu. Buna birleşik aileailebirleşik aileaile ya da geniş aileailegeniş aileaile deniyor. Aileaile topluluğunun özünü anne-baba-çocukçocuk ilişkisi oluşturuyor. Aileaile denildiğinde çoğu kez, farklı soylardan gelen ve birbiriyle kan bağı ilişkisi olmayan, genellikle henüz aileaile kurmamış çocuklarıyla özelözel ve ayrı bir konutta oturan bir erkekle bir kadının oluşturduğu birim anlaşılıyor. Bu tür bir yaşamyaşam düzeni, çekirdek aileaileÇekirdek Aileaile olarak adlandırılıyor ve var olan farklı aileaile tiplerinin en eskisi olduğu sanılıyor. Etkisi en derin ve en kalıcı izlenimler, aileaile yaşamının ilk beş yılında ediniliyor. Kültürlenmekültürlenme süreci evde başlıyor ve daha geniş toplumsal grupların, aileaile içinde doğmuş olan eğilimlerin etkisi ile sınırlandırılıyor. Çocuğun dengeli gelişimi için zorunlu olan duygusalduygusal ortamı oluşturan normalnormal aileaile, öteki çevrelerin amansız sertliğine karşı, çocuğun sığınacağı tek yer niteliğini kazanıyor. Çocukçocuk, sevgiyi, sevecenliği, korunmayı, ahlaksalahlaksal güvenliği, aileaile yuvasında hazır sunulmuş olarak buluyor ya da bulması gerekiyor. Aileaile içinde kendisinin gözden çıkarıldığını duyumsayan çocukçocuk ise, sonraki yaşamında da bunun hep böyle olacağı inancına kapılıyor. Böyle bir ailede yetişen çocukçocuk, çoğu kez eksiklik duygusueksiklik duygusu taşıyan, özgüvensiz bir kişi oluyor ya da ailesi içinde duyup yaşadığı acıacı olayları, doludizgin bir tutku, çılgınca bir serüven yaşamı gibi düşsel ve sapkın çarelerle ödünlemeye çalışıyor. Aileaile yuvasında eğitimeğitim sürecinin temelini, çocukların bakımı ve yetiştirilmesi konusunda görüş birliği içinde olan anne babanın varlığı oluşturuyor. Adler’e göre, aynı aileaile çocuklarının, aynı ortamortam içinde yetiştiklerini sanmak, bir yanılgıdır. Aynı yuva içinde yaşayan çocuklarda elbette kimi ortak noktalar bulunacaktır; ancak, her çocuğun ruhsalruhsal durumu bireyseldir ve öbür çocuklardan farklıdır. Çocuğun, kardeşine karşı duyduğu kıskançlıkkıskançlık, çoğu kez, kendisini annesinin yerine koyup kardeşinin bakımını üstlendiğinde ve kendisini onun velisi gibi görmeye başladığında, ortadan kalkıyor. Çünkü bu görev ve sorumluluksorumluluk derecesi, onu kendi gözünde değerlendiriyor ve yoksun bırakılma duygusuna dayanabilmesini sağlıyor. Tek çocukçocuk, erkek ve kız kardeşlerin ona sağlayabilecekleri özyapısal törpülenme, duygusal eğitimeğitimduygusal eğitimeğitim ve ilk toplumsallaşmatoplumsallaşma olanaklarından yoksun kalıyor. Buna karşılık, bütün anketler, tek çocuğun ya da iki çocuklu bir aileaile üyesinin, çok çocuklu aileaile üyesi olanlardan üstün olduğunu ortaya koymuştur. Tek çocukçocuk, büyümebüyüme döneminde daha özenli bakım görüyor. Ailenin ikiden fazla sayıdaki çocuklarından her biri, kendine düşen rolü yerine getirdiğinde, çoğu kez bir dengedenge etkeni olabiliyorlar. Ancak, kardeşler arasındaki ilişkiler, anne babanın müdahaleleriyle bozuluyor. Örneğin, en büyük çocuktan çok şey beklenirken, en küçük çocuğa aşırıaşırı hoşgörülü davranılıyor. Bu çocukçocuk, çoğu kez hem anne baba hem de büyük kardeşlerce şımartılıyor. Bunun sonucu olarak da başka yerlerde olduğu gibi, okulda da dilediğince davranmaya kalkıyor. Mutlu aileler, bütün üyelerinin saygınlığını koruyan ailelerdir. Becerikli ve nitelikli anne, ailedeki her çocuğun kişiliği ile ayrı ayrı ilgileniyor. Ailenin yerini alamamakla birlikte, ilk çocukluktan sonra, çocuğun özellikle eğitilmesi ve toplumla bütünleşmesi için okulokul, ailenin en önemli yardımcısı oluyor. Beklenen, çocuğun, aileaile ve okulun ortak anlayışanlayış temeline dayalı yönetimi altında olmasıdır. Ancak, ailenin kapasitesi düşük ise okulun elinden fazla bir şey gelmiyor. Aileaile, çocuğunun ergenlikergenlik çağında sıklıkla rastlanan çatışmalarına göğüs gerebilecek güç ve kararlılıkta olmalıdır. Ailede ruh sağlığıruh sağlığıailede ruh sağlığıruh sağlığı, çocuğun bedenselBedensel, zihinselzihinsel, toplumsal, duygusalduygusal ve cinselcinsel gelişimini olabildiğince gerçekleştirmek için temel etkendir. İnsan yavrusunun sağlıklı büyümek ve gelişmek için uzunca bir süre ailesinin sevgisevgi, ilgiilgi, bakım, koruma, destekleme ve yönlendirmesine gereksinimi vardır. Çocukçocuk, yeni durumlara etkin bir uyum sağlamauyum sağlama gücünü, büyümebüyüme ve gelişiminin her evresinde karşısına çıkan engelleri aştığı; bedenselBedensel, ruhsalruhsal ve toplumsal gelişimini gerçekleştirdiği oranda kazanabiliyor. Çevreçevre koşullarının olumlu; anne baba tutumunun sağlıklı olması, çocuğun karşılaştığı sorunları çözmesini kolaylaştırıyor. Çocukçocuk, sevmeyi, paylaşmayı, bu biçimde büyüyüp geliştiğinde öğrenebiliyor; toplumsal yaşamyaşam kurallarını, toplumsal ve evrenselevrensel değerleri ancak o zamanzaman benimsemiş bir kişi durumuna gelebiliyor. Ruhruh sağlığını ancak o zamanzaman güvence altına almış oluyor. Sağlıklı doğmuş bir bebeğin beklenen ruhsalruhsal gelişimi için ruhruh sağlıklı, sıcak bir aileaile ortamı, temel güvencedir. Sık sık tartışan, kavga eden, çatışan, birbirini suçlayan, aşırıaşırı içki içen, kumar oynayan; eşini aldatan, döven, aşağılayan anne ya da babanın oluşturduğu aileaile ortamında büyüyen çocukçocuk, büyük olasılıkla özgüvensiz, ezik, korkak, ürkek, çekingen ya da kızgın ve saldırgan bir kişi durumuna gelecektir. Böyle çocuklar, okulda da başarılı olamıyor; arkadaşlarıyla geçinemiyor; ikide bir anlaşmazlık çıkarıyorlar. Gereksinimgereksinim duydukları ilgiyi, olumlu davranışlarıyla toplama başarısını gösteremeyen bu çocuklar, çevreleriyle sürekli didişerek varlıklarını kanıtlamaya uğraşıyorlar. Sert, baskıcı, korkutucu anne babalar gibi, çocuğa nerede “Dur!” diyeceğini, nerede sınır koyacağını bilemeyen gevşek, kararsız, tutarsız, bilinçsiz anne babalar da çocuklarına büyük zararlar veriyorlar. Bu ailelerin çocuklarından birçoğu, anne babasının bu zayıf noktalarını kolaylıkla yakalıyor ve onları istedikleri yönde kullanıyor. Çocukçocuk için sevgisevgi, güvengüven ve destek, her şeyden önce geliyor. Yoksul ve bunalımlı ailelerde bile anne baba sevgisevgi ve desteğini alabilen çocukların, ruhsalruhsal yönden sağlıklı büyümeyi başardıkları görülüyor. Anne babadan ayrı düşmek, çocuğa küçük yaşta ölümden bile korkutucu bir etkietki yapıyor. Uygun ortamlarda yaşayan çocukçocuk, her gelişimgelişim evresinde kişiliğine olumlu nitelikler katıyor. Çocukçocuk, temel gereksinimlerini; güvenlik, sevgisevgi, saygınlıksaygınlık ve öğrenmeöğrenme gereksinimlerini büyük ölçüde dengeli bir biçimde gidererek yetişkinliğe ulaştığında tam verimliliğe aday oluyor. Bu kişi, özgüveni ve özsaygısıözsaygısı tam; üretken ve yaratıcıyaratıcı; sahip olduğu özgürlüğün kendisine yüklediği sorumluluklarının gereğini yerine getirebilen bilinçli bir yetişkinyetişkin olarak yaşamını sürdürüyor. Ne ki anne babanın, ruhruh sağlığını geliştirici ve koruyucu her önlemi almaya çalışması gerekli; ama yeterli değildir. Çocuğun ruhruh sağlığını geliştirmesini, korumasını, mutlu ve başarılı olmasını okulokul eğitiminde görülen aksaklıklar, gelir dağılımındaki dengesizlikler, işsizlik, cancan güvensizliği, hastalıklar, sakatlıklar, kazalar, zorunlu göçler gibi toplumsal etkenler de etkiliyor. Bunlardan başka çocuğun gelişimi üzerinde su baskını, yangın, yer sarsıntısı, yanardağ patlaması gibi doğaldoğal yıkım ve olaylar da olumsuz etkide bulunuyor. Ancak bütün bu etkenlerin büyük ölçüde olumluya dönüştürülmesi durumunda ailenin de olumlu etkisi ile çocukçocuk, sağlıklı bir gelişimgelişim gösterebiliyor. Bkz. ailede çocuğun kişilik gelişimikişilik gelişimi; aile eğitimi; aile planlaması; aile salkımı; aile romanı; aile tedavileri; aile toplumtoplum bilimi; aitlik ilişkisi; ait olma duygusu: ait olma gereksinimiait olma gereksinimi; ait olma güdüsü; anaerkil aileaile; anne baba tutumları; ataerkil aileaile; büyük, ortanca, küçük ve tek çocukta kişilik gelişimikişilik gelişimi; çocuk ve ergenin gelişim dönemlerigelişim dönemleri; çocuk ve ergenin ruhsalruhsal-cinselcinsel gelişimi; ruh sağlığı.