Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü

Freud psikanalizini daha sonra eksik bulan Horney’ın geliştirdiği kişilikkişilik kuramı. Karen Horney Karen Horney (1885-1952) da başlangıçta Freud psikanalizini benimsemişken, bir süre sonra onu eksik bulmaya başladı. Aynı görüşü paylaştığı başka kişilerle birlikte, Psikanalizi Geliştirme Derneği ile Amerikan Psikanalizpsikanaliz Enstitüsü’nü kurdu. Ölünceye dek de bu enstitüyü yönetti. Horney, Freud’un kadın psikolojisi ile ilgili görüşüne şiddetle karşı çıktı. Kadın psikolojisinin ve kadınlık kimliğine ilişkin çatışmaların kökeninin, kadının duyduğu cinselcinsel eksiklik ve erkek cinselcinsel organına karşı geliştirdiği kıskançlıkkıskançlık duygusu olamayacağını ileri sürdü. Ona göre kadın psikolojisinin temelinde var olan güvensizlikgüvensizlik duygusunun yaratıcısı ne kadının korunma ve sevgiye erkekten daha çok gereksinimgereksinim duymasıdır ne de kadınla erkeğin cinselcinsel organlarının anatomik farklılığıdır. Horney’a göre Oedipus karmaşasıOedipus Karmaşası da Freud’un ileri sürdüğü gibi çocukla anne baba arasındaki cinselcinsel-saldırgan çatışmadan doğmuyor. Bu karmaşakarmaşa, anne babanın itme, aşırı korumaaşırı koruma ve cezalandırmacezalandırma gibi kusurlu tutumlarıyla oluşan kaygıkaygı sonucu ortaya çıkıyor. Ona göre saldırganlık, doğuştan gelen bir eğilimeğilim değil; bireyin, güvenliğini korumak amacıyla geliştirdiği bir tepkitepki biçimidir. Özseverliközseverlik de kişinin kendisini aşırıaşırı sevmesi anlamına gelmez; kişinin güvensizlikgüvensizlik duygularına karşı geliştirdiği bir eğilimeğilim olarak belirir ve kendini aşırıaşırı önemli görmesi, kendine aşırıaşırı değerdeğer vermesi sonucu oluşur. Temel Kaygıkaygıtemel kaygıkaygı: Horney’ın geliştirdiği birincilbirincil kuramKuram, çocuğun düşman gördüğü bir dünya içinde duyduğu yalnızlıkyalnızlık, çaresizlik anlamındaki temel kaygıdır (temel anksiyetedir). Çocuğun anne babasıyla ilişkilerinin güvengüven sarsıcı oluşu başta olmak üzere, başka birçok etkenetken, onda güvensizlikgüvensizlik duygusunun gelişmesine yol açıyor. Örneğin, çocuğa doğrudan ya da dolaylı baskı yapılıyor. Onun yaptıkları beğenilmiyor. Ona ilgisiz kalınıyor; sıcak, yakın davranılmıyor. Çelişkili davranılıyor; ya aşırıaşırı ya da yetersiz sorumluluksorumluluk veriliyor; önder olma fırsatı tanınmıyor. Çocukçocuk, anne babanın görüş ayrılıklarında yan tutmak zorunda bırakılıyor. Öteki çocuklardan ayırılıyor. Çocuğun bireysel gereksinimlerine saygısaygı gösterilmiyor. Kardeşler arasında ayrımayrım yapılıyor. Çocuğa, yerine getirilmeyen sözler veriliyor. Kaygılı ve güvensiz çocukçocukkaygılı ve güvensiz çocukçocuk, yalnızlıkyalnızlık ve çaresizlik duyguları ile baş edebilmek için türlü yollar buluyor; bunları yetişkinlik döneminde de kullanıyor. Örneğin, çevresine karşı düşmanca duygular geliştiriyor; kendine kötüKötü davrananlara karşı öçÖç alıcıalıcı tepkiler gösteriyor ya da tersine, yitirdiğini sandığı ve yine edinebileceğini umduğu sevgiyi kazanabilmek için aşırıaşırı uysal davranıyor. Aşağılık duygularını ödünlemek amacıyla gerçekdışı ve ülküleştirilmiş bir kimliği benimsiyor. Kendini sevdirmek için başkalarına rüşvet veriyor ya da onları, kendisini sevmeye zorluyor. Başkalarının sempatisini kazanabilmek amacıyla, onları kendisine acındırıyor. Bu yollarla sevgiyi kazanamadığında, insanlar üzerinde egemenlikegemenlik kurmak için güç kazanma çabasına girebiliyor. Böylece çaresizlik duygusunu ödünlemiş, düşmanlıkdüşmanlık duygularına bir çıkış yolu bulmuş oluyor. Başka insanları sömürmeye ya da onlarla yarışarak saygınlıksaygınlık kazanmaya çalıştığı da oluyor. Bu yollardan biri, bireyin kişiliğinin değişmez bir parçası durumuna geliyor. İşin olumsuz yanı, bütün bu yarışlarda bu kişi için önemli olan, birinci gelmektir; ortaya bir şey koymak değil. Horney, bozuk insan ilişkilerine çözüm bulmak amacıyla geliştirilen ve insanda içsel çatışmaların kaynağı, mantıkdışı çözümler olan 10 nevrotikNevrotik gereksinimi şöyle sıralamıştır: (1) Sevgisevgi ve onay gereksinimi: Bu gereksinimgereksinim için geliştirilen tutumtutum, başkalarını hoşnut etmeyi, onların isteklerine göre davranmayı amaçlıyor. Bu gereksinimi duyan kişinin bütün çabası, başkalarının kendisi için iyi şeyler düşünmesini sağlamaktır. Çünkü bu kişi, reddedilmeye karşı, aşırıaşırı duyarlıdır. (2) Yaşamı yönetecek bir ortağa duyulan gereksinimgereksinim: Bu gereksinimin sahibi, asalaktır; sevgiye aşırıaşırı önem vermekte; itilmekten, yalnız kalmaktan çok korkmaktadır. (3) Yaşamını dar sınırlar içinde tutmaya yönelik gereksinimgereksinim: Bu gereksinimi duyan kişi, azla yetiniyor; başkalarından fazla bir şey beklememeye kendini alıştırıyor. (4) Güç kazanmaya yönelik gereksinimgereksinim: Böyle bir gereksinimi olan kişi, hep başkalarını küçük düşürmenin peşine düşüyor; zayıflığa dayanamıyor. Güç kazanma isteğini ortaya koymaktan kaçınan nevrotikNevrotik kişiler ise, başkalarını zekâzekâ ve bilgibilgi ile egemenlikleri altında tutmaya yöneliyorlar. Bunlar, istençle her şeyin elde edilebileceğine inanıyorlar. (5) Başkalarını sömürmeye yönelik gereksinimgereksinim: Bunlar, kendi çıkarları uğruna başkalarını sürekli kullanarak hem bağımlılıkbağımlılık gereksinimlerini gidermeye hem de düşmanca duygularını doyurmaya uğraşıyorlar. (6) Saygınlıksaygınlık kazanmaya yönelik gereksinimgereksinim: Bu gereksinimi duyan kişiler, kendilerine ilişkin yargıları, başkalarının değerlendirmesine göre oluşturuyorlar. Amaçları, tanınan, bilinen bir kişi olmaktır. (7) Başkalarının hayranlığını kazanmaya yönelik gereksinimgereksinim: Bunlar, oldukları gibi değil de görünmek istedikleri gibi ortaya çıkarak başkalarının beğenisini kazanmaya çalışıyorlar. (8) Başarıbaşarı kazanmaya yönelik gereksinimgereksinim: Bu gereksinimi duyan kişiler, başkalarından daha iyi olma çabasındadırlar. Güvensizlikgüvensizlik, onları sürekli ilerlemeye, birbirinden büyük başarılar kazanmaya itmektedir. (9) Bağımsızlığa ve kendine yetmeye yönelik gereksinimgereksinim: Bu gereksinimi duyan kişiler, başkalarıyla sıcak ve doyurucu ilişkiler kurmakurma çabaları sırasında düşdüş kırıklığına uğramışlardır. Onun için, kimseye bağlanmıyor ve yalnızlığı seçiyorlar. (10) Yetkin olmaya ve eleştiriye karşı kendini savunmaya yönelik gereksinimgereksinim: Bu gereksinimgereksinim içinde olanlar, kendilerine yönelik eleştirilerden çok korkuyorlar; kusurlarını başkalarının görmemesi için her önlemi alıyorlar. Sevgi gereksinimisevgi gereksinimi, nevrotikNevrotik kişinin hiçbir zamanzaman doyuramadığı bir gereksinimdir. Çünkü nevrotikNevrotik kişi, hep daha fazlasını istiyor. Bağımsızlıkbağımsızlık eğilimi de böyledir. Bu kişi, bir yandan da sevilmek beğenilmek istiyor. Bunlar, kusursuzluk gereksinimini de bir türlü doyuramadıkları bir gereksinimgereksinim olarak yaşıyorlar. Horney, daha sonra bu gereksinimleri şu üç kümede toplamıştır: (1) İnsanlara yönelme (Nevrotik sevgisevginevrotik sevgisevgi gereksinimindeki gibi). (2) İnsanlardan kopmakopma (NevrotikNevrotik bağımsızlıkbağımsızlık gereksinimindeki gibi). (3) İnsanlara karşı olma (NevrotikNevrotik güç kazanma (saldırganlık) gereksinimindeki gibi). Normalnormal çatışmaçatışma ile nevrotik çatışmaçatışmanevrotik çatışmaçatışma arasında, yalnızca derece ayrımı bulunuyor. Normalnormal (sağlıklı) kişi, çatışmalarını bu üç yönelimi birleştirici bir tutumla çözüyor. NevrotikNevrotik kişi ise, temel kaygısının fazlalığı yüzünden, gerçekdışı çözüm yollarına başvuruyor; üç tutumdan yalnızca birini kullanıyor; öbür ikisini görmezlikten geliyor. Horney, sonraları ise, kişiyi daha çok, kendisini yanlış kavramlaştırmasının kendine yabancılaştırdığı; ülküleştirmiş olduğu imgesine ulaşabilme çabasının, içsel çatışmasını büsbütün artırdığı konusu üzerinde durdu. Bkz. HORNEY, Karen; nevrotik gereksinimler.