Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü

(1850-1909) Öğrenmeöğrenme ve bellekBellek konularını ilk kez deneysel olarak inceleyen psikologpsikolog. Ebinghaus, Almanya’da Bonn yakınlarında doğdu. Burada başladığı tarih ve filoloji eğitimini Halle ve Berlin’de sürdürdü. Bu süreçte ilgisi, felsefeye yöneldi. 1873 yılında felsefeyi bitirdi. Sonraki yedi yılını bağımsız çalışmalara ve bilime adadı. Ebinghaus, öğrenmeöğrenme ve bellekBellek konularını ilk kez deneysel olarak incelemeinceleme girişimiyle Wund’a meydan okumuş olmanın yanı sıra, çağrışımçağrışım ve öğrenmeöğrenme konularıyla ilgilenme yollarını da köklü biçimde değiştirdi. Ebinghaus’a dek, daha önce oluşmuş olan çağrışımlarla ilgileniliyordu. Ebinghaus ise çağrışımların oluşumunu inceleyerek bunların hangi koşullar altında oluştuğunu denetleme yoluyla öğrenmeöğrenme araştırmalarını daha nesnel olarak gerçekleştirme olanağını yarattı. Ebinghaus’un öğrenmeöğrenme ve unutmaUnutma araştırmaları, tümüyle psikolojipsikoloji sorunlarından oluşan bir alanın ilk denemeleri oldu. Bu da deneysel psikolojinin etkinliketkinlik alanını önemli ölçüde genişletti. Ebinghaus, 1876 yılında, Wund’un laboratuvarını açışından üç yıl önce, Londra’da bir kitap sergisinden Fechner’in Elemente der Psychophysik adlı kitabının ikinci el bir kopyasını satın almıştı. Bu rastlantısalrastlantısal karşılaşma, onu ve yeni psikolojiyi derinden etkiledi. Fechner’in ruhsalruhsal görüngülere matematiksel yaklaşımı, Ebinghaus’u oldukça heyecanlandırdı. Fechner’in katı, düzenli ölçümlerle psikofizik için yaptıklarını, o da bellekBellek çalışmaları için yapmayı düşledi. Deneysel yöntemi, yüksek düzeyli zihinselzihinsel süreçlere uygulamayı düşündü ve bellekBellek alanında çalışmaya kararKarar verdi. Tek başına, beş yıl süren kontrollü, titiz araştırmalar yaptı. Öğrenmenin ölçümü için anımsamanın bir koşulu olarak, çağrışımların sıklığı ilkesiçağrışımların sıklığı ilkesi üzerinde yoğunlaşan çağrışımcıların bir tekniğini uygulamaya koydu. Bu materyalin bir kez yetkin bir biçimde ortaya konulabilmesi için gereken yinelemeyineleme sayısının hesaplanmasıyla öğrenmeöğrenme materyalinin zorluğunun ölçülebileceğini düşündü. Ebbinghaus, birbirinin aynı olmayan; ancak benzer hece listelerini, öğrenmeöğrenme aracı olarak kullandı. Kendi üzerinde gerçekleştirdiği deneylerinin doğruluğuna güvenmek için deneylerini sıklıkla yineledi. Ebbinghaus, araştırmalarında, öğrenmeöğrenme gereci için, günümüzde anlamsız heceler olarak bilinen, öğrenmeöğrenme ve çağrışımçağrışım araştırmalarında devrimdevrim yapan bir dizi hece oluşturdu. Titcheener, anlamsız hecelerin kullanımını, çağrışımçağrışım konusundaki ilk önemli ilerleme işareti olarak yorumladı. Bu çalışmalarda düzyazı ve şiir kullanımı, güçlük yaratıyordu. Anlamlar ve oluşan çağrışımlar, gerecin öğrenilmesini kolaylaştırıyordu. Bu çağrışımlar, denemelerde gerektiği gibi denetlenemiyordu. İki sessiz harfin arasına bir sesli harfin getirilmesiyle oluşturulan “yıt, keç, böt” gibi anlamsız heceler, anlamlı sözcüklerin oluşturduğu sakıncayı gideriyordu. Ebinghaus, bu yolla elde ettiği 2300 heceyi öğrenmek için, rastgele seçim yapmak üzere hazırladı. Ne ki bir Alman psikoloğu, yaptığı titiz bir tarih verisi araştırması ile Ebbinghaus’un oluşturduğu hecelerden kimilerinin dört, beş, altı ya da daha fazla heceden oluştuğunu ortaya çıkardı. Daha da önemlisi, Ebbinghaus’un “hecelerin anlamsız dizisi” dediği şey, İngilizceye yanlışlıkla “anlamsız heceler dizisi”olarak çevrildiğini saptadı. Ayrıca hecelerin tümü anlamsız da değildi; anlamsız heceler oluşturmak, oldukça zordu. Ebbinghaus, türlü koşulların, öğrenmeöğrenme ve anımsamaanımsama üzerindeki etkisini belirlemek amacıyla birçok deneydeney düzenledi. Bunlardan biri, anlamlı gereçlerin ezberlenme hızıyla anlamsız heceler listesinin ezberlenme hızı arasındaki farkı araştırıyordu. Bu amaçla Byron’un Don JuanDon Juan’ından kıtalar ezberledi. Her kıtada 80 hece vardı. Ebbinghaus, bir kıtanın ezberlenmesinin dokuz okumaOkuma gerektirdiğini buldu. Daha sonra 80 anlamsız heceyi ezberledi ve bu ödevin hemen hemen 80 yinelemeyineleme gerektirdiğini gördü. Buradan, anlamsız gereçlerin öğrenilmesinin, anlamlı gereçlere göre yaklaşık dokuz kat daha zor olduğu sonucuna vardı. Uzun öğrenmeöğrenme gereçlerinin daha fazla yinelemeyineleme gerektirdiğini; dolayısıyla daha uzun zamanda öğrenildiğini buldu. Hece başına düşen ortalamaOrtalama süre, öğrenilecek hece listesinin uzunluğunun artmasıyla önemli derecede uzuyordu. Daha fazla öğrenmeöğrenme gereci, daha fazla zamanzaman istiyordu. Ebbinghaus, öğrenmeöğrenme ve anımsamayı etkilediğini düşündüğü kimi değişkenleri de araştırdı. Örneğin, listeleri tam olarak öğrenmek için gerekenden fazla yinelemeyineleme biçimindeki aşırıaşırı öğrenmenin, liste içindeki uzak, yakın çağrışımların, öğrenmeöğrenme yinelemelerinin ya da gözden geçirmenin ve öğrenmeöğrenme ile anımsamaanımsama arasındaki sürenin etkisini araştırdı. Zamanın etkisine ilişkin yaptığı çalışmalarla, ünlü unutmaUnutma eğrisini oluşturdu. Bu eğri ile öğrenmeöğrenme gerecinin öğrenmeöğrenme etkinliğini izleyen ilk birkaç saat içinde daha hızlı; daha sonra ise çok daha yavaş unutulduğunu gösterdi. Ebbinghaus, 1880’de Berlin Üniversitesi’nde akademikakademik çalışmalarına başladı ve bellekBellek üzerine çalışmalarını yinelemeyi, doğrulamayı sağlayan çalışmalarını burada sürdürdü. Bütün araştrırma sonuçlarını, BellekBellek Üzerine adlı kitabında topladı. Bu kitap, tümüyle yeni bir çalışmaçalışma alanının başlangıcı oldu. Psikolojipsikoloji tarihinde onun gibi tek başına çalışan, deneylerinde kendisini denekDenek olarak kullanan; buna karşın çalışmalarını çok sıkı bir disiplindisiplin altında sürdüren ikinci bir araştırmacıaraştırmacı yoktur. Onun çalışmaları, çağdaşçağdaş psikolojipsikoloji ders kitaplarında yer alacak derecede titiz, ayrıntılı ve düzenlidir. Ebbinghaus, 1885 yılından sonra, daha az yazı yazdı ve bir yıl sonra da Berlin’de yardımcı profesör olarak görev yapmaya başladı. 1890 yılında bir laboratuar açtı ve fizikçi Arthur König ile Duyuduyu Organlarının Fizyolojisi ve Psikolojisi Dergisi’ni kurdu. Ebbinghaus, yayımlanan yapıtlarının yetersizliği nedenneden gösterilerk Berlin’de yeniden görevlendirilmedi. 1894 yılında üniversitede daha küçük bir görev için gittiği Breslau’da 1905 yılına dek kaldı. 1897’de bir Tümce Tamamlama Testitamamlama testitümce tamamlama testitamamlama testi geliştirdi. Bu testtest, olası yüksek düzeyli zihinselzihinsel süreçlere yönelik, bilinen ilk başarılı testtest niteliğini taşıyor ve bunun değiştirilmiş biçimi, günümüz genel zekâzekâ testlerinin çoğunda kullanılıyor. Ebbinghaus, 1902’de Bir Psikolojinin İlkeleri’ni; 1908’de de Psikolojipsikoloji Makale Özetleri’ni yayımladı. İki kitap da birkaç baskı yaptı. Bir bilimbilim insanının konumunun ve ulaştığı sonuçların zamana karşı dayanabilirliği, onun tarihsel değerinin ölçütü olarak alındığında Ebbinghaus’un önemi, Wund’un önüne geçiyor. Bilimselbilimsel yöntemin de yardımıyla Ebbinghaus’un çalışmaları, çağrışımçağrışım kavramının yönünü yalnızca bir kurgukurgu olmaktan kurtarıp, araştırılabilir bir konu olmaya doğru değiştirdi. Öğrenmeöğrenme ve belleğe ilişkin ulaştığı sonuçların büyük bölümü, bunların yayımlanışından yüzyıl sonra bile geçerliliğini koruyor. Bkz. Ebbinghaus Unutma Eğrisiunutma eğrisi.